Dit ‘wagentje van ’s Gravesande’ is een typisch demonstratietoestel uit de tijd van de Physique Amusante. In natuurkundige kabinetten zoals die van Teylers Museum zijn veel instrumenten te vinden die de natuurwetten van Newton illustreren en veel daarvan zijn bedacht door de Leidse professor Willem Jacob ’s Gravesande (1688-1742). Soms hebben ze een dramatische twist om de interesse van een lekenpubliek te vangen, zoals dit object dat Newtons wet van behoud van traagheid demonstreert met een mooie balworp.

Het wagentje is bijna 40 centimeter lang en wordt opgewonden met een drijfveer. Bovenop staat een cup waarin ooit een ivoren balletje lag: een projectiel dat tijdens het rijden loodrecht omhoog wordt afgeschoten door een mechaniekje dat wordt ontgrendeld als het wagentje op snelheid is.

Waar landt het balletje? Gevoelsmatig is het antwoord ‘achter de wagen op de grond’. Fout! De bal landt na een mooie parabool weer netjes in de cup. De voorwaartse snelheid van het balletje bleef na lancering onveranderd; daar verandert de toegevoegde verticale beweging van de bal niets aan. Wagen en balletje blijven dus even snel gaan. Een indrukwekkende proef door het contra-intuïtieve resultaat, die precies demonstreert wat Newtons wet voorspelt. Het lijkt toveren maar is het niet. Gewoon een kwestie van natuurkunde, maar wel magisch gedemonstreerd.