De Nederlandse dino
In de Tweede Fossielenzaal van Teylers Museum ligt een fossiel botstuk dat zowel de conservatoren als andere onderzoekers voor een raadsel heeft gesteld: wat voor dier was dit? Een zeereptiel? Een dinosaurus? Inmiddels is dit fossiel herkend als de onderkant van een opperarmbeen van een dinosaurus – een van de paar soorten gevonden in Nederland.
Fragment van het operarmbeen van een hadrosauriër. Sint-Pietersberg, Limburg, 70-66 miljoen jaar geleden.
F 11253.
Dit fossiel werd gevonden in een van de kalksteengroeven rondom Maastricht, waar ook andere stukjes van dezelfde soort zijn gevonden: een stuk kaak, een dijbeen, een scheenbeen, teenkootjes en wat tanden. In totaal ruim twee dozijn fragmenten. Eén ervan kwam bij Teylers Museum terecht, afkomstig van de collectie van de Maastrichtse apotheker Frederic Henkelius (1783–1859). In 1865 catalogiseerde conservator Tiberius Cornelis Winkler (1822-1897) dit fossiel als het bovenarmsbot van een Mosasaurus (de Maashagedis), een zeereptiel dat 66 miljoen jaar geleden uitstierf.Aan het eind van de negentiende eeuw werd het iets duidelijker: Harry Seeley (1839-1909), hoogleraar aan King’s College in London, zag een Iguanodon-achtigedinosaurus. En in 1955 dacht de Britse paleontoloog William Swinton (1900-1994) dat het mogelijk om een Megalosaurus ging, een vleesetende dinosauriër. Al met al, te weinig materiaal om met zekerheid te kunnen zeggen tot welke soort deze dino behoort. Wat inmiddels wel bekend is, is dat er rondom Maastricht 'hadrosauriërs' gevonden zijn, en misschien wel meerdere soorten.
Dino’s in Nederland?
Tussen 240 en 66 miljoen jaar geleden heersten dinosauriërs op het vasteland. Er zijn meer dan 1000 soorten dinosauriërs beschreven. Hoewel dinosauriërs ook in Nederland voorkwamen, zijn er hier maar weinig fossielen van hen te vinden. Dit komt doordat de oude gesteentelagen uit het dinotijdperk niet aan de oppervlakte komen, behalve in Zuid-Limburg, waar zee-afzettingen uit het laatste deel van het Krijt aan het oppervlak liggen. In die tijd stond Nederland onder water en dinosaurussen waren landdieren. Toch zijn de resten van deze hadrosauriër gevonden in zee-afzettingen uit het Krijt in buurt van Maastricht. Mogelijk brachten deze dino’s veel tijd door langs riviermondingen, waardoor hun botten werden weggespoeld naar de zee.
Reconstructie van het skelet, de spieren en de huid van een Hadrosaurus.
©Rogier Trompert.
Een dinosaurus uit Limburg
De Nederlandse hadrosauriër leefde tijdens het laatste deel van het Krijt: het Maastrichtien, ruim 70 tot 66 miljoen jaar geleden. Onze dino leefde dus op het land in de buurt van de kust, waarschijnlijk in kuddes. Het gebit vertelt ons dat het een planteneter was, een grazer. Deze dinosauriërs worden vanwege hun brede bek ook wel eendensnaveldino's genoemd. Met de tandeloze, brede voorkant van hun bek graaiden ze bladeren uit de takken van bomen en kleinere planten, zoals varens.
Met alleen een handvol botfragmenten en wat tanden blijft het beeld van de Nederlandse dino hopeloos incompleet. Een reconstructie is alleen mogelijk door de gegevens van andere, vergelijkbare hadrosauriërs elders gevonden te integreren tot één samengesteld beeld. In ieder geval wijst dit stuk opperarmbeen uit Teylers Museum erop dat deze hadrosauriër nogal gracieus was in vergelijking met de meeste andere hadrosauriërs. Niet te fors, en ongeveer vier meter lang van kop tot start. Nederlands dinorestaurateur Aart Walen heeft een compleet gereconstrueerd skelet gemaakt, dat te bewonderen is in het Natuurhistorisch Museum Maastricht. Op basis van dit skelet maakte Rogier Trompert, specialist in medisch-wetenschappelijke illustraties, het eerste ‘portret’ van deze Nederlandse dino.
Gereconstrueerd skelet van een Hadrosaurus, door Aart Walen.
Natuurhistorisch Museum Maastricht.
Auteur
Eulàlia Gassó Miracle, conservator wetenschappelijke collecties.
Bronnen
Deze tekst is eerder gepubliceerd in het tijdschrift NVOX, juni 2024, nr. 6, p. 47.
Anne Schulp, De Nederlandse dino (Veen Magazines, Diemen, 2008).