Elizabeth Gould
'Aan wier talent en ijver de wereld dank verschuldigd is voor de beroemde ornithologische illustraties.’
Ontdek het verhaal van Elizabeth Gould, een getalenteerde lithograaf wier werk essentieel is voor de publicaties van haar echtgenoot. In de collectie van Teylers Museum zijn alle zeven boeken te vinden die illustraties van Elizabeth Gould bevatten. Lees meer over haar artistieke bijdragen aan de ornithologie.
Elizabeth Coxen
Elizabeth Coxen (1804-1841) wordt geboren op 18 juli 1804 in Ramsgate, een kustplaats in het Engelse graafschap Kent. Hoewel er niet veel bekend is over haar jeugd, lijkt het erop dat ze, zoals veel meisjes uit de middenklasse, les krijgt in muziek, talen, tekenen en handwerken. Haar opleiding zorgt ervoor dat ze op 22-jarige leeftijd als gouvernante in Londen gaat werken, waar ze les geeft in Latijn, Frans en muziek. Elizabeth is waarschijnlijk niet zo dol op haar werk. Ze vindt het ‘ellendig saai’, zoals ze schrijft aan haar moeder. Gelukkig komt daar al snel verandering in.
Elizabeth Gould, Picus Hyperythrus in 'A Century of Birds from the Himalaya Mountains', 1831.
Elizabeth en John Gould
De oudere broer van Elizabeth werkt als taxidermist. Waarschijnlijk ontmoet ze via hem haar toekomstige man John Gould (1804-1881), curator en taxidermist bij de Zoological Society in Londen. Het stel, beiden 24 jaar oud, trouwt op 5 januari 1829.
Ze vullen elkaar perfect aan: omdat het John aan artistiek talent ontbreekt, gebruikt hij de tekenvaardigheden van Elizabeth in zijn correspondentie met mede-natuuronderzoekers. Ook brengt hij haar in contact met de kunstenaar, illustrator en auteur Edward Lear (1812-1888), die Elizabeth de techniek van de lithografie leert zodat ze Johns eerste ornithologische publicatie, A Century of Birds from the Himalaya Mountains, kan voorzien van illustraties.
Thomas Herbert Maguire en M & N Hanhart (uitgever), 'John Gould', 1849.
National Portrait Gallery, Australië.
Kunstenaar onbekend, 'Portret van Elizabeth Gould met een vrouwelijke Roodpootvalk (Falco vespertinus)', datering onbekend.
Privécollectie, Verenigd Koninkrijk.
'Road to Fame'
Hoewel Elizabeth weinig erkenning krijgt voor haar werk, worden haar vaardigheden voor belangrijke publicaties ingeschakeld. Drie maanden nadat Charles Darwin (1809-1882) in 1836 terugkeert van zijn grote reis met de Beagle levert hij zijn verzameling vogels namelijk ter identificatie af bij de Zoological Society te Londen. John identificeert ze en Elizabeth zorgt voor een groot deel van de tekeningen op basis van de door Darwin verzamelde specimen. Haar illustraties prijken uiteindelijk in zijn The Zoology of the Voyage of H.M.S. Beagle.
Elizabeth Gould, Tanagra Darwini in 'The Zoology of the Voyage of H.M.S. Beagle', 1839-1843.
Signatuur J.E. Gould in 'The Birds of Europe'.
Historici zijn het er nu grotendeels over eens dat Elizabeth niet alleen de voornaamste, maar ook de enige lithograaf is van A Century of Birds from the Himalaya Mountains en The Birds of Europe. Ook al staat zijn signatuur onder veel van de illustraties, John Gould is geen kunstenaar. Toch beweert hij in het voorwoord van het boek The Birds of Europe dat 'niet alleen verreweg het grootste aantal platen van dit werk, maar al die van mijn Century of Birds [from the Himalaya Mountains], van de Monograph of the Trogons, en minstens driekwart van de Monograph of the Toucans is getekend en gelithografeerd door mevrouw Gould, op basis van schetsen en ontwerpen van mijzelf, altijd ontleend aan de natuur’.
Elizabeth Gould, Picus Occipitalis in 'A Century of Birds from the Himalaya Mountains', 1831.
De broers van Elizabeth, Stephen en Charles Coxen, die naar South Wales in Australië emigreerden, sturen regelmatig inheemse vogels op naar hun zus en zwager in Engeland. Tot dan toe zijn de Australische vogelsoorten vrijwel onbekend voor Europese natuurwetenschappers. John Gould wil als eerste een uitgebreid werk over de Australische ornithologie publiceren. John en Elizabeth Gould beginnen vanaf 1837 te werken aan hun The Birds of Australia naar de opgezette vogelsoorten die toegestuurd worden vanuit Australië, maar komen er al snel achter dat de 19de-eeuwse overzeese bezorgdiensten hun hoge werktempo en grote onderzoeksomvang niet kunnen bijbenen.
Elizabeth Gould, Trichoglossus Swainsonii (Lori van de Blauwe Bergen) in 'The Birds of Australia', 1848-1870.
Naar Australië
In mei 1838 begint Elizabeth Gould aan de reis van haar leven. Samen met haar man en oudste zoon vertrekt ze naar Australië om de vogels van dat continent naar het leven te tekenen. Ze reizen vanuit Tasmanië via Sydney en Newcastle naar Maitland. Elizabeth staat versteld van de schoonheid en het vogelleven in de omgeving. Zo schrijft ze op 26 september 1839 in haar dagboek: ‘Voor het ontbijt over de renbaan gelopen in de zwoele en zeer verrukkelijke lucht, grote aantallen regenbooglori waren hun ochtendmaaltijd aan het bereiden op een grote soort Eucalyptus – twee van de prachtige Rosse kwakken vlogen over onze hoofden – en we hoorden het merkwaardige gezang van de koël vogel of de schreeuwlederkop – teruggekeerd met een uitstekende eetlust – hele dag getekend.’
Ook gaat ze met John de natuur in om verschillende vogelsoorten in hun natuurlijke habitat te observeren. Ze gaan zelfs samen kamperen, tot grote vreugde van een van Elizabeths vriendinnen, Lady Franklin, die in een brief aan Elizabeth schrijft:
‘Ik ben bijna jaloers als ik hoor dat je in tenten woont.’
Elizabeth werkt snel, gedetailleerd en praktisch. Zo schrijft de naturalist Charles Pickering (1805-1878), die in december 1839 tegelijkertijd met het Gould-gezelschap bij broer Stephen verblijft, in zijn dagboek: ‘De heer Coxen ontving ons beleefd en stelde ons voor aan zijn zuster mevrouw G., aan wier talent en ijver de wereld dank verschuldigd is voor de beroemde ornithologische illustraties. Ik had het genoegen de dame aan het werk te zien, en was verrast door de snelheid van haar uitvoering.’
Elizabeth Gould, Eudynamys Flindersii (Australische Koël) in 'The Birds of Australia', 1848-1870.
Op 18 augustus 1840 komt het gezelschap weer terug naar Engeland. Helaas was het weerzien met familie en vrienden maar van korte duur. Een jaar na haar terugkeer uit Australië bevalt Elizabeth van haar achtste kind, een dochter genaamd Sarah, en krijgt kraamvrouwenkoorts. Ze overlijdt op 15 augustus 1841 op 37-jarige leeftijd. In het jaar voor haar dood produceert Elizabeth 84 platen voor The Birds of Australia. Ook maakt ze honderden schetsen en tekeningen die kunstenaars ingehuurd door John gebruiken als referentie om de illustraties voor het boek te voltooien.
Elizabeth Gould, Amadina Gouldiae in 'The Birds of Australia', 1848-1870.
Gouldamadine
In de introductie van The Birds of Australia prijst John Gould het werk van zijn overleden vrouw. Hij draagt de veelkleurige regenboogvink aan haar op en noemt het de 'Chloebia Gouldiae', oftewel gouldamadine. Hij schrijft: ‘Daarom is het met gevoelens van bijzondere aard dat ik het aandurf om deze nieuwe en prachtige vogel op te dragen aan de herinnering van haar, die naast een zeer liefhebbende echtgenote te zijn, gedurende vele jaren zo hard heeft gewerkt en zo vurig mij heeft geholpen met haar potlood in mijn verschillende werken [...]; en ik ben ervan overtuigd dat ik de volledige goedkeuring zal hebben van allen die persoonlijk met haar bekend waren, evenals van degenen die haar alleen kenden door haar delicate werken als kunstenaar, door deze vogel op te dragen aan de herinnering van Mevrouw Gould.’
Ere wie ere toekomt
Na haar overlijden, veertig jaar eerder dan John Gould, wordt Elizabeths verhaal vertroebeld in de nasleep van het aanhoudende succes van haar man. De afname in het toeschrijven van erkenning begint al voor haar vroegtijdige dood. Terwijl de illustraties in A Century of Birds from the Himalaya Mountains de signatuur ‘E Gould’ dragen, hebben ze in The Birds of Europe het onderschrift ‘J & E Gould’. John Gould eist dus de artistieke erkenning voor de illustraties op. Uit verschillende schetsen blijkt echter dat John niet verantwoordelijk is voor de compositie, maar dat hij alleen kleine wijzigingen in Elizabeths tekeningen aanbrengt of ze gewoonweg goedkeurt. Toen Edward Lear in 1881 op de hoogte werd gesteld van het overlijden van John Gould, beweert hij zelfs dat John:
‘alles te danken had aan zijn uitstekende vrouw, en aan mijzelf, zonder wiens hulp bij het tekenen hij niets had gedaan.’
Het is niet te achterhalen hoe Elizabeth Gould tijdens haar leven de waardering van haar werk ervaren heeft. Na haar dood wordt ze voornamelijk als ‘hulpvaardige partner’ van haar man John weggezet. De enorme aantallen realistische tekeningen en lithografieën van vogels die ze in een periode van meer dan 10 jaar produceert, vertellen echter een ander verhaal. Zonder de illustraties van Elizabeth Gould was de algehele erfenis van haar man veel minder indrukwekkend geweest.
Elizabeth Gould, Nycticorax Caledonicus (Rosse Kwak) in 'The Birds of Australia', 1848-1870.
Auteur
Femke Valkhoff, kunsthistoricus.
