Het begin van de moderne communicatie
De draadloze telegraaf die de wereld veranderde
Stel je voor, het is 1895 en jij woont in Engeland, maar je zus is geëmigreerd naar Amerika. Elk bericht dat je aan haar wil sturen gaat via de post, wat weken kan duren. Er zijn wel moderne telegraafkabels, maar een bericht via de oceaan naar Amerika kost je tien weken aan loon. Dan komt uitvinder en natuurkundige Guglielmo Marconi (1874-1937) met het idee om draadloos berichten te versturen. Ongelofelijk dat zoiets mogelijk is!
Radiogolven zijn wél nuttig
Eind 19de eeuw bewijst Heinrich Hertz (1857-1894) met een experiment dat de radiogolven die James Maxwell (1831-1879) twintig jaar eerder theoretisch voorspelde inderdaad bestaan. Maar Hertz noch Maxwell geloven dat hun vondst nuttig of toepasbaar is. Marconi denkt daar anders over: in 1895 komt hij met het idee om radiogolven te gebruiken voor telegrafie. Hij bouwt de eerste draadloze telegraaf. Deze bestaat uit een zender die radiogolven uitzendt en een ontvanger die dit soort signalen kan opvangen en doorgeven.
Guglielmo Marconi naast zijn telegraaf-ontvanger, 1896.
The Granger Collection.
Wie is Guglielmo Marconi?
Guglielmo Marconi wordt in 1874 geboren in een gezin met een Italiaanse vader en een Ierse moeder. Hij groeit op in Bologna (Italië), en spreekt thuis Italiaans en Engels. Het gezin is vermogend, waardoor Marconi privéonderwijs van tutoren kan krijgen. Elektriciteit interesseert hem enorm, en in zijn ouderlijk huis bouwt hij zijn eigen elektrische opstellingen. Één daarvan is de draadloze telegraaf, waarvoor Marconi in Italië patent aanvraagt. Die aanvraag blijft vruchteloos, maar in 1896 verhuist hij naar Engeland, waar nog in hetzelfde jaar een onderdeel van de draadloze telegraaf gepatenteerd wordt.
Morse, de taal van de telegraaf
De zender en ontvanger van de draadloze telegraaf werken met Morsecode, een alfabet dat bestaat uit strepen en punten. Aan de kant van de zender wordt de morsesleutel (links onder) lang ingedrukt voor een streep, of kort voor een punt. Wanneer de sleutel ingedrukt wordt en het elektrisch circuit dus gesloten is, vinden ontladingen plaats tussen de metalen bollen. Die kun je zien: er ontstaan vonken. Tijdens zo'n ontlading worden onzichtbare radiogolven uitgezonden.
De korte en lange signalen komen bij de ontvanger aan. Daar worden ze waargenomen en doorgegeven aan een morseapparaat. Hier wordt het signaal op papier getekend.
Zender voor draadloze telegrafie, naar Guglielmo Marconi, 1897.
De instrumenten in Teylers Museum
In 1897 worden de zender en ontvanger door de toenmalige conservator van het Physisch Kabinet van Teylers Museum, Elisa van der Ven (1833-1909), gekocht. Het zijn demonstratie-instrumenten, gemaakt in Berlijn door ene Erich Ernecke. Aan de hand van deze instrumenten werden de principes van de hoogst moderne draadloze telegrafie uitgelegd. Zulke demonstraties voert Van der Ven ook uit in Teylers Museum. In het Haarlems Advertentieblad van 29 Januari 1898 wordt hierover verslagen: ‘De voordracht van Dr. Van der Ven over het telegrafeeren zonder draad volgens het stelsel van den Italiaanschen technikus Marconi werd Woensdag voortgezet. [...] Met groote belangstelling werd de voordracht gevolgd. Meermalen werd bij verrassende proeven applaus vernomen. Het was een schoone, leerzame avond.’
Een uitvinding die de wereld veranderde
De draadloze telegraaf vindt zijn eerste toepassing in de scheepvaart. Schepen kunnen eindelijk met elkaar en met de kust communiceren. In 1912 zendt de beruchte ‘Titanic’ via een draadloze telegraaf een SOS-signaal uit. Dat wordt door een nabije boot ontvangen, en zo kunnen 712 van de ruim 2000 passagiers gered worden dankzij deze nieuwe technologie. De door Marconi opgerichte Marconi Company werkt verder aan de draadloze communicatie en de ontwikkeling van de publieke radio. In 1922 is Marconi dan ook medeoprichter van de omroep BBC.
Guglielmo Marconi heeft een bijzonder grote bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van de draadloze communicatie, die van de eerste telegraaf via de radio en televisie tot het internet en de nu alomtegenwoordige smartphone heeft geleid.
Auteur
Mathilde Lettinga, natuurkundige en stagiaire wetenschap.
Bronnen
Degna Marconi, ‘My Father, Marconi’, Mc-Graw Hill Book Company, Inc. (1962).
Elisa van der Ven, ‘Gids door de Verzameling Physische Instrumenten in Teyler’s Museum’, De Erven Loosjes (1898).
Erich Ernecke, ‘Über Elektrische Wellen und ihre Anwendung zur Demonstration der Telegraphie ohne Draht nach Marconi’, R. Gaertners Verlagsbuchhandlung (1897).
Haarlems Advertentieblad (29 Januari 1898).
Matteo Leone en Nadia Robotti, ‘Guglielmo Marconi, Augusto Righi and the Invention of Wireless Telegraphy’, The European Physical Journal H 46, nr. 1 (December 2021): 16.
