Hoogtepunten op papier
Het verzamelen van tekeningen in Teylers Museum
In Teylers Museum wordt een belangrijke collectie tekeningen bewaard, waaronder wereldberoemde werken van Michelangelo, Rafael, Claude Lorrain en Rembrandt. Om lacunes in de collectie op te vullen, worden af en toe nieuwe tekeningen aangekocht. Daarbij verkeert het museum in de zeer bevoorrechte positie financieel te worden bijgestaan door een bevlogen donateur: Matthijs de Clercq. Al meer dan vijfentwintig jaar helpt hij ons met de aankoop van tekeningen, met name op het gebied van zestiende-eeuwse tekenkunst uit de Nederlanden. Hieronder worden een aantal bijzondere aanwinsten besproken.
Jan van Goyen, Gezicht op Haarlem, ca. 1650-51
Gezicht op Haarlem
Een van de allereerste aankopen die kon worden gedaan met steun van Matthijs de Clercq was een tekening van Jan van Goyen (1596-1656). Teylers Museum was reeds in bezit van een aantal landschapstekeningen door deze beroemde landschapskunstenaar uit de zeventiende eeuw, maar een gezicht op Haarlem ontbrak nog. Het blad is afkomstig uit een losgesneden schetsboekje dat de kunstenaar met zich meenam om in de buitenlucht te tekenen. Met vlotte lijnen in zwart krijt zette hij de skyline van Haarlem op het papier, gezien vanuit de duinen nabij het dorp Overveen. Typerend voor tekeningen door Van Goyen is de lage horizon. Hierdoor steekt de torenspit van de St. Bavokerk dramatisch af tegen de luchtpartij die bijna driekwart van het blad vult.
De engel verschijnt aan Hagar
Ook in deze spectaculair gekleurde tekening van Hans Bol (1534-1593) speelt het landschap een prominente rol. De glooiende heuvels met in de verte een stad vormen het toneel voor een verhaal uit het Oude Testament. De tekening is uitgevoerd met gouacheverf (dekkende waterverf), waardoor het net een schilderij op papier is. Om de voorstelling wat cachet te geven voegde Bol enkele details met goudverf toe, met name in het gewaad van de engel op de voorgrond. Daarnaast tekende hij de voorstelling niet op gewoon papier, maar op kostbaar perkament. Het gaat dus om een zeer luxueus uitgevoerde tekening, bedoeld als zelfstandig kunstwerk.
Hans Bol, De engel verschijnt aan Hagar, 1586
Abraham Bloemaert, Studieblad met acht handen, ca. 1600-1605
Studieblad met acht handen
Deze tekening gevuld met diverse studies van handen in allerlei posities heeft dan weer een andere functie. Het is bedoeld als studieblad. De maker ervan is Abraham Bloemaert (1566-1651), een Utrechtse kunstenaar die een belangrijke vertegenwoordiger was van het Noord-Nederlandse maniërisme. Typerend voor deze kunststroming zijn dynamische voorstellingen met elegante figuren, waarbij expressieve handgebaren een belangrijke rol spelen. Handen tekenen is ontzettend moeilijk – zelf Rembrandt slaagde er niet altijd in dit correct te doen.
Vier engelen met emblemen van Paus Leo X
Net als Bloemaert was Maarten van Heemskerck (1498-1574) ook een maniëristisch kunstenaar. Hij liet zich inspirerend door Italiaanse kunstenaars, waaronder Michelangelo en Rafael. Deze tekening maakte hij tijdens een studiereis in Rome. De dartelende putti met de emblemen van Paus Leo X nam hij over van een fresco dat Rafael in de Sala di Constantino in het Vaticaan had geschilderd.
Maarten van Heemskerck, Vier engelen met emblemen van Paus Leo X, 1532-1536/7
David Joris, David vechtend tegen de ondeugden, ca. 1536
David vechtend tegen de ondeugden
Dit is een van de meest recente aanwinsten die met steun van Matthijs de Clercq is verworven. Het gaat om een zeldzame tekening van David Joris, een glasschilder uit Vlaanderen die uitgroeide tot van de belangrijkste leiders van de Nederlandse wederdopers. Nadat hij een reeks visioenen had gehad, raakte Joris ervan overtuigd dat God hem als profeet had uitverkoren. In de tekening heeft hij zichzelf verbeeld (met slinger en schild) vechtende tegen de ondeugden: ‘macht’ (de liggende man met een wereldbol vooraan), ‘geweld’ (de liggende man met wapens links) en het ‘lichaam’ (de half-staande vrouw met een speer).
Auteur
Marleen Ram, Conservator Kunst.
