Eerste overzichtstentoonstelling Maarten van Heemskerck ooit opent 28 september in drie Nederlandse musea

Eén tentoonstelling in drie musea

Het Frans Hals Museum, Stedelijk Museum Alkmaar en Teylers Museum hebben de handen ineengeslagen om de tentoonstelling Maarten van Heemskerck mogelijk te maken. Elk museum toont een belangrijke periode uit het leven van deze invloedrijke en succesvolle 16de-eeuwse kunstenaar.

Frans Hals Museum

Onder de noemer ’Vernieuwer met lef' staat in het Frans Hals Museum het vroegst bekende werk van Heemskerck centraal, gecombineerd met dat van tijdgenoten als Jan van Scorel en Jan Gossart. Van zijn religieuze schilderijen vol expressie tot zijn levensechte portretten van de opkomende burgerij, compleet met rimpels. Heemskerck toont lef met zijn vernieuwende, realistische manier van schilderen.

Het absolute hoogtepunt is het compleet gerestaureerde schilderij De heilige Lucas schildert de Madonna (1532), dat voor het eerst sinds 450 jaar weer in twee delen wordt getoond. De oorspronkelijke kleuren zijn nu weer zichtbaar en geven het werk veel meer diepte en ruimtelijkheid. Heemskerck maakte dit kunstwerk vlak voordat hij in 1532 naar Rome reisde. Met dit ‘visitekaartje’ liet hij zien wat hij artistiek in zijn mars had én spoorde hij zijn collega's aan om voor hem te bidden tijdens zijn gevaarlijke reis. Hij schonk het aan het Haarlemse Sint-Lucasgilde, de beroepsvereniging van kunstenaars, waarvan hij zelf lid was. Volgens een oude legende schilderde de heilige Lucas een portret van Maria met het kindje Jezus. Lucas werd daarom de beschermheilige van kunstenaars.

Stedelijk Museum Alkmaar

In 'Naar Rome' vertelt Stedelijk Museum Alkmaar over Heemskercks reis naar Italië en laat zien hoe die ervaring uitmondde in gedurfde en voor die tijd verrassende en vernieuwende werken. Hij komt in Rome aan als de eerste beelden uit de oudheid net zijn opgegraven. Ook ziet hij voor het eerst het werk van Michelangelo, Rafaël en tijdgenoten. Dit alles maakt diepe indruk op Heemskerck. Zijn stijl wordt nog expressiever en zeer dynamisch; hij schildert kleurrijke composities vol opvallend gespierde figuren in complexe houdingen. Daarmee groeit hij uiteindelijk uit tot de belangrijkste vertegenwoordiger van de Italiaanse renaissance in de noordelijke Nederlanden.
In Alkmaar is voor het eerst in Nederland het indrukwekkende Ecce Homo- of Drenckwaerttriptiek (1544) uit het Nationaal Museum van Warschau te zien. Het is een van de weinige altaarstukken van de meester die volledig bewaard zijn gebleven, zelfs nog in originele lijst. Dit hoogtepunt in het oeuvre van Heemskerck geeft goed weer welke invloed het verblijf in Rome had op de ontwikkeling van de kunstenaar. Waar de portretten van opdrachtgever Jan van Drenckwaert en Margaretha van Baertwijck nog binnen de Hollandse traditie van stichtersportretten zijn geschilderd, zijn deandere delen van dit triptiek uitgevoerd in een voor die tijd zeer moderne, Italiaanse stijl. De heldere kleuren en de druk bewegende figuren zijn volstrekt nieuw voor de toeschouwer van die tijd.

Teylers Museum

In ‘Pionier op papier’ zet Teylers Museum Heemskerck neer als vernieuwer van de Nederlandse prentkunst. Met ruim 60 etsen, kopergravures en houtsneden toont het museum in het intieme Prentenkabinet het succesvolle ondernemerschap van de kunstenaar: zijn prenten werden breed verspreid en waren een inspiratiebron voor onder meer Rembrandt. In de tentoonstelling is een bijzondere prent te zien met de allereerste voorstelling van een bevalling in de Nederlanden. De door Heemskerck ontworpen prent, gegraveerd door Dirck Volkertsz Coornhert, toont aartsmoeder Sara, die liefdevol wordt ondersteund door haar man Abraham, als ze net baby Isaak ter wereld heeft gebracht. Uitgeput draait ze haar hoofd opzij naar de vroedvrouw die haar bemoedigend aankijkt: een tijdloos beeld. Heemskerck is de eerste kunstenaar die op grote schaal Bijbelse voorstellingen en lessen voor het dagelijks leven verbeeldt. Tegelijkertijd laat deze prent ook een persoonlijk verhaal zien. Ongetwijfeld heeft Heemskerck bij de verbeelding van deze scène geput uit zijn eigen ervaring: hij verloor zijn eerste vrouw en baby bij de bevalling.