Hedendaagse kunst in historische zalen

Kompas

De mens heeft altijd geleefd met de sterren. Ze vormden eeuwenlang een kompas om op te varen en waren een baken van houvast. Tot nu. In Europa leeft 99% van de bevolking tegenwoordig onder een lichtvervuilde hemel. Sterren zijn nauwelijks nog zichtbaar. Onze relatie met het universum is drastisch veranderd. Wat doet dit met mensen?

Schrijver en theatermaker Marjolijn van Heemstra, artist in residence en medemaker van de tentoonstelling, vraagt zich dit al lange tijd af: ‘Sterren hebben de mens duizenden jaren gegidst. Een blik op de sterren vertelt je waar je bent op aarde. Ik denk dat dit een fundamenteel menselijke ervaring is.’ Conservator Rieke Vos: ‘De sterrenhemel is niet alleen prachtig om te zien, vrijwel iedereen is erdoor geïntrigeerd. Het is een bron voor grote vragen, voor zingeving en voor wetenschap. Het tilt je als het ware even op uit je dagelijkse leven. Hoe kan onze relatie met de sterren worden hersteld? Daarover gaat de tentoonstelling.’

Astronomie

Voor Teylers Museum is astronomie al vanaf de oprichting in 1784 een belangrijk onderzoeksveld. Bovenop de Ovale Zaal vind je een sterrenwacht en in de collectie bevinden zich planetaria en telescopen, waaronder een grote spiegeltelescoop gemaakt door William Herschel (1738-1822). Met dit type ontdekte hij in 1781 Uranus. Martinus van Marum, de eerste directeur van het museum, bezocht Herschel in Engeland. Hij bekeek een sterrennevel door een van zijn telescopen en was daar zo van onder de indruk dat hij een exemplaar aankocht en meenam naar Haarlem. Rieke Vos: ‘William Herschel was een bijzondere man. Zijn ontdekking maakte hem een wereldberoemd astronoom, maar tot die tijd verdiende hij zijn geld als musicus. In brieven beschrijft hij hoe hij de sterren las als een muziekstuk, op zoek naar de melodie in plaats van naar losse noten. Dat is hoe hij Uranus ontdekte. Een inspirerend voorbeeld van hoe kunst en verbeeldingskracht van doorslaggevend belang zijn om tot nieuwe ontdekkingen en inzichten te komen.’

Kunst en wetenschap

Kunst en wetenschap hebben meer met elkaar te maken dan vaak wordt gedacht. Kosmos laat zien hoe in de 18de en 19de eeuw verbeelding een onmisbaar ingrediënt was om tot nieuwe wetenschappelijke inzichten te komen. Maar ook vandaag, in een tijd dat er met nieuwe telescopen steeds dieper in het universum gekeken wordt, tonen kunstenaars hoe belangrijk het is om het grote geheel niet uit het oog te verliezen. Zo vestigt Trevor Paglen in Kosmos aandacht op het drukke satellietverkeer in het luchtruim, laat Yinka Shonibare een klimaatvluchteling door de kosmos zwerven, herinnert Katie Paterson je eraan dat we allemaal bestaan uit sterrenstof en maakt Saskia Noor van Imhoff een nieuw kunstwerk voor het museum dat je bewust maakt van wat je niet meer ziet als het almaar lichter wordt. In Kosmos komen kunst en wetenschap samen zoals je dat nooit eerder bij Teylers Museum zag.

Publicatie

Bij de tentoonstelling verschijnt een publicatie, uitgegeven door Jap Sam Books, met onder meer nieuwe gedichten en essays van Marjolijn van Heemstra. Tijdens haar artist-in-residency in het oudste museum van Nederland liet ze zich inspireren door maanfoto’s, sterrenglobes en planetaria uit de collectie.